07.11.1999.

PRO ET CONTRA
prof. dr Ranko Petkovic

NEVOLJE SA SANKCIJAMA

SAD i Evropska unija “preispituju” dosadasnje dejstvo sankcija prema Jugoslaviji: nastoje da poostre one koje slabe poziciju rezima i da ublaze one koje, pogadjajuci zivotne interese gradjana Srbije, ne doprinose jacanju pozicija opozicije.

Postoje dve vrste sankcija.

Jedne su sastavni deo sistema kolektivne bezbednosti UN, predvidjene su glavom VII Povelje i o njihovoj primeni protiv zemlje, cije ponasanje je oglaseno za pretnju miru, narusavanje mira ili agresiju, odlucuje Savet bezbednosti.

Ove sankcije su bile uvedene protiv Jugoslavije odgovarajucom odlukom Saveta bezbednosti 1992. godine i ukinute posle usvajanja Dejtonskog sporazuma i sprovodjenjem izbora u Bosni i Hercegovini 1996. godine.

Drugu vrstu sankcija predstavljaju jednostrane diskriminatorske mere koje primenjuju pojedine svetske sile (na primer: SAD) ili medjunarodne institucije (na primer: Evropska unija) u cilju vrsenja pritiska na neku zemlju, sa cijom se unutrasnjom ili spoljnom politikom ne slazu (na primer: sankcije protiv Kube, Irana, Libije, itd.).

Uporedo sa ukidanjem sankcija Saveta bezbednosti 1996., SAD su uvele tzv. spoljni zid sankcija protiv Jugoslavije: finansijske, ekonomske, saobracajne, diplomatske i druge mere sracunate na izolaciju Jugoslavije. Tzv. spoljnom zidu sankcija pridruzila se i Evropska unija, kao i vise drugih zemalja koje se nalaze u evropskim i evro-atlantskim organizacijama. Kao uslov za ukidanje tzv. spoljnog zida sankcija, Jugoslaviji su postavljeni sledeci zahtevi: resavanje pitanja Kosova, normalizovanje odnosa sa bivsim jugoslovenskim republikama i resavanje pitanja sukcesije, privatizacija i jacanje trzisne privrede, sloboda medija, odrzavanje postenih i fer izbora itd.

U medjunarodnom pravu se smatra da su jedino sankcije iz sistema kolektivne bezbednosti UN legitimne. Mere koje preduzimaju pojedine velike sile i organizacije izvan sistema UN, u skladu sa njihovim internim aktima i, u krajnjoj liniji, interesima, spadaju u domen medjunarodnih politickih odnosa, u kojima presudjuju odnosi snaga. Zbog toga se, najcesce, mogu kvalifikovati kao izraz jednostranog ekonomskog interesa ili kao vid politickog pritiska.

Kada je rec o sankcijama Ujedinjenih nacija, upravo u slucaju Jugoslavije (kada su prvi put u istoriji njihove primene, zapocete jos u sistemu Drustva naroda, u vezi sa agresijom Italije u Abisiniji, bile sveobuhvatne) pokazalo se da vise pogadjaju interese stanovnistva, sto im nije cilj, nego vlasti, protiv cije su politike prvenstveno usmerene. Time su sankcije UN, iako u postojecem medjunarodnom sistemu legitimne, sa eticke tacke gledista i sa stanovista svrsishodnosti, ozbiljno dovedene u pitanje.

To isto, sa jos vise razloga, moze se reci i za tzv. spoljni zid sankcija SAD i Evropske unije protiv Jugoslavije.

- Vlast, koja je na ratnoj nozi sa vodecim silama postojeceg unipolarno-tripolarnog poretka, prikazuje sankcije kao nedozvoljenu primenu sile protiv srpskog naroda i Jugoslavije.

- Narod Srbije i Jugoslavije, suocen sa bombardovanjem i sve tezim ekonomskim i socijalnim prilikama, oseca sankcije kao instrument kolektivnog kaznjavanja jedne “nepocudne” nacije.

- Opozicija u Srbiji stavlja do znanja da sankcije nisu oslabile rezim i nisu pojacale njene pozicije u birackom telu.

Ove okolnosti su doprinele da vodece zapadne sile pristupe izvesnom “preispitivanju” efekata primene sankcija prema Jugoslaviji.

Na zahtev srpske opozicije, ciji su se predstavnici upravo vratili iz Vasingtona, kao i slicne zahteve iz redova Evropske unije, SAD su donekle ublazile svoj tvrdokoran stav prema primeni sankcija protiv Jugoslavije: gospodja Madlen Olbrajt je svecano izjavila da ce sankcije biti ukinute neposredno posle odrzavanja postenih i fer izbora u Jugoslaviji! Isto tako, SAD ce podrzati neke vidove pruzanja humanitarne pomoci Jugoslaviji, snabdevanje mazutom gradova u kojima je na vlasti opozicija, kao i ukidanje zabrane letova JAT-a.

Za srpsku opoziciju je vazno da je dobila potvrdu iz Vasingtona za svoje obecanje da ce sankcije biti ukinute kada ona dodje na vlast, ali je ostalo bez odgovora pitanje sta ce se dogoditi sa sankcijama ukoliko bi na postenim i fer izborima neko drugi bio pobednik?!

Na zalost, ni posle najnovijeg “umeksavanja” stava SAD gradjani Srbije u tzv. spoljnom zidu sankcija ne naziru povecu pukotinu kroz koju bi, nakon niza teskih godina, mogli da vide nebo!